Brzuch boli - dziecko cierpi, rodzice odchodzą od zmysłów, a pediatra ma problem.
Dolegliwości mogą być spowodowane przez stany zapalne, choroby zakaźne lub metaboliczne; szczególnej uwagi wymagają ostre bóle brzucha z towarzyszącymi nudnościami, wymiotami, gorączką oraz krwawieniem z przewodu pokarmowego.
Znacznie częściej występują jednak tyl ko pobolewania, bez dodatkowych dolegliwości. Nawracający ból brzucha zgłasza nawet 25% dzieci w wieku szkolnym; w ponad 90% przypadków przyczyna pozostaje nieuchwytna. Pediatra rozpoznaje wówczas czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego. Ból czynnościowy pojawia się okresowo, bez związku z posiłkami i aktywnością, i nie jest na tyle silny, aby obudzić pacjenta ze snu. Umiejscowiony jest zwy kle w okolicy pępka. Ustępuje samoistnie, nie leczony. Dziecko rośnie i rozwija się prawidłowo, przeprowadzone badania nie wykazują zmian anatomicznych, biochemicznych, zapalnych czy infekcyjnych, które mogłyby tłumaczyć objawy. W XXI wieku w diagnostyce nawracających bólów br zucha najistotniejsze znaczenie ma nadal dokładnie zebrany wywiad i szczegółowe badanie leka rskie.
Od nastolatków „intymną” część wywiadu lekarz powinien zbierać pod nieobecność ich ojca i matki, u dzieci młodszych natomiast bardzo istotne znaczenie mają obserwacje rodziców. Przydat ne jest systematyczne zapisywanie obserwowanych objawów w formie „pamiętnika bolibrzuszka”, który m ożna następnie przedstawić lekarzowi. W tym pamiętniku - ankiecie należy notować daty kolejnych epizodów oraz uwzględnić:
- występowanie w rodzinie chorób przewodu pokarmowego , jak nieswoiste zapalenia jelit, celiakia, polipowatość i inne,
- przewlekła utrata apetytu, zmęczenie lub inne niepo kojące objawy,
- dietę dziecka,
- wiek dziecka, w którym po raz pierwszy pojawiły się nawracające bóle brzucha - czy nie występowały przed czwartym rokiem życia,
- pory dnia, w których bóle występowały, czy budziły ze snu
- sytuacje, w których pojawiały się dolegliwości i czy były związane z określonymi pokarmami,
- lokalizację bólu, czy umiejscowiony jest poza okolicą pępka, a szczególnie w prawym dolnym lub górnym kwadrancie jamy brzusznej,
- czas trwania dolegliwości
- skala nasilenia bólu: + dziecko zgłasza ból, bez widocznych objawów, ++ widać cierpienie, +++ płacze z bólu,
- konieczność podania leków przeciwbólowych i reakcja na nie
- absencja szkolna i zaburzenie codziennej aktywności dziecka,
- znaczne zmniejszenie masy ciała i/lub zahamowanie wzrostu,
- częstotliwość wypróżnień i konsystencja stolca oraz czy występuje biegunka, zaparcia lub też oddawanie stolca w nocy,
- występowanie wymiotów, szczególnie rano przed jedze niem lub bardzo nasilonych bądź żółto zabarwionych,
- gorączka współistniejąca, o niewyjaśnionej przyczynie,
- krwawienie z przewodu pokarmowego,
- zaburzenia połykania.
Lekarz podczas badania obmaca brzuch dziecka i z wróci uwagę, czy narządy wewnętrzne nie są powiększone i czy nie wyczuwa się tworów patologicz nych. Sprawdzi reakcje na ucisk i wstrząsanie. Wykluczy przepukliny oraz zmiany około odbytnicze, a także stawowe. Kompleksowo badając pacjenta, oceni jego rozwój i dojrzewanie płciowe. Mając dost arczone przez rodziców informacje, będzie mógł stwierdzić, czy u dziecka nie występują objawy wska zujące na chorobę organiczną. W przypadku podejrze ń zleci morfologię, badanie moczu, badania stolca na krew utajoną oraz ewentualne inne badania specjalistyczne. Często okazuje się, że dziecku nic nie jest - a brzuch boli. Wygląda na to, że nasza pociecha za bardzo się wszystkim przejmuje. Badanie przyczyn nawracających bólów brzucha obejmuje analizę czynników stresogennych w rodzinie, szkole, i społeczeństwie. Należy ocenić osiągnięcia i niepowodzenia szkolne, oraz rozpoznać ewentualne zaburzenia lękowe, depresję i nieprzysto sowanie społeczne. Ukrytymi przyczynami bólów może okazać się izolacja lub dręczenie dziecka przez rówieśników oraz trudności w nauce, z czego wynika unikanie zajęć szkolnych. Przyczyna bólu czynnościowego jest złożona i nie została do końca poznana. Wydaje się, że powstaje w jelitach i wynika z nadmiernego odczuwania wrażeń , które przez inne dzieci mogłyby w ogóle nie być dostrzegane, albo nie odbierane jako ból.
Uważa się , że na występowanie dolegliwości wpływają czynniki genetyczne i środowiskowe. U niektórych dzieci niepokój objawia się różnymi dolegliwościami bólowymi, z których najczęstszymi są bóle brzucha i głowy. Niekiedy dokładnie można określić ich początek, związany z pewnymi szczególnymi sytuacjam i, takimi jak początek roku szkolnego lub rozwód rodziców. W tej grupie dzieci częściej obserwuje się depresję, zaburzenia psychiatryczne, różnego rodzaju fobie i zaburzenia zachowania. Nie należy w uproszczeniu zakładać, że stres jest jedyną pierwotną przyczyną bólu. Nie istnieją obiektywne metody pomiaru nasilenia stresu, a poza tym zdarzenie, które staje się jego źródłem dla jednego dziecka (np. klasówka), w przypadku innego może nie wywoływać żadnych wyraźnych skutków emocjonalnych. Niektóre dzieci sprawiają wrażenie przytłoczonych narastającymi emocjami, zaczynają wykazywać lęk, którego nie mogą przezwyciężyć, podczas gdy inne, potrafią wykrzesać jeszcze większą energię, pozwalającą im na zrealizowanie postawionego przed nimi zadania. Spośród dzieci z czynnościowymi bólami brzucha można również wyodrębnić grupę bez wyraźnych czynników psychogennych. Niestety, nadal nie dysponujemy bezpiecznymi, skutecznymi lekami, które moglibyśmy zalecić cierpiącym z powodu czynnościowych bólów brzucha. Uważam, że przede wszystkim należy wytłumaczyć dzieciom i ich rodzicom, że obecnie nic nie wskazuje na niebezpieczną chorobę. Jednocześnie podkreślić, że bóle nie są ani zmyślone, ani urojone. Dolegliwości często porównuję z bolącą głową.
Większość z nas miewa bóle głowy i ich przyczyna rzadko kojarzy się z chorobą. Bóle czynnościowe brzucha, podobnie jak boląca głowa, potrafią być uciążliwe, ale na szczęście nie prowadzą do poważnych następstw. Trzeba, aby rodzice w stosunku do swojego dziecka byli wyrozumiali i zaakceptowali występowanie bólu, zachęcając jednocześnie do kontynuowania codziennych obowiązków i uczęszczania do szkoły. Z drugiej strony muszą pamiętać (szczególnie troskliwe babcie), że dzieci łatwo poddają się sugestii, zatem należy powstrzymać się od zadawania pytań na temat bólu, jeśli dziecko akurat się nie skarży. Swoim pacjentom zalecam zdrową dietę, uregulowany rytm dnia, więcej aktywności fizycznej i dostateczny wypoczynek nocny. Istnieją badania wskazujące, że zwiększona ilość błonnika w diecie oraz probiotyki łagodzą ból brzucha.
Ponieważ w Polsce niewiele dzieci zjada zalecaną ilość warzyw i owoców - modyfikacja diety wydaje się rozważnym działaniem. Ważne, żeby dzieci zjadały posiłki we właściwych porach, koncentrując się na jedzeniu, a nie na oglądaniu telewizji. Własne obserwacje potwierdzają korzystny wpływ intensywnego wysiłku fizycznego na ogólną kondycję psychofizyczną i zmniejszenie dolegliwości. Wiadomo, że właściwe zarządzanie czasem pozwoli uniknąć niepowodzeń, stresów, a także pozostawi odpowiednią liczbę godzin na nocny odpoczynek.
Rola psychiatry w leczeniu dziecka z nawracającymi bólami brzucha budzi kontrowersje, dlatego wielu rodziców nie akceptuje jego interwencji. Nie da się jednak ukryć, że niektóre dzieci zgłaszają dolegliwości bólowe o wyraźnym podłożu psychogennym , które mogą powodować opuszczanie zajęć szkolnych i różne inne kłopoty. Problem zdrowotny u tych dzieci nie będzie podatny na zwykłe postępowanie ambulatoryjne. Interwencja psychologa lub psychiatry, doświadczonego w leczeniu przewlekłego bólu, może być pomocna w ustaleniu przyczyny dolegliwości, a także wskazać właściwą drogę postępowania z cierpiącym dzieckiem.
